نگاهی به تاریخچه و شکل گیری سازمان صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت

صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت، از جمله تشکیلات مهم و باسابقه در صنعت نفت است که تاریخچه آن به فعالیت های صنفی برای احقاق حقوق کارگران پیوند می خورد.

آنچه در پی می آید خلاصه ای است از تاریخچه و شکل گیری این صندوق ها که به قلم منصور دهدشتیان پیشکسوت نفتی و رئیس پیشین صندوق های بازنشستگی، به نگارش درآمده است.

دهدشتیان در سال ۱۳۳۳، به عنوان کارمند حسابداری پالایشگاه آبادان به استخدام صنعت نفت درآمد. وی در سال ۱۳۳۷، با اجرای طرح بازنشستگی کارمندان صنعت نفت، جزو اولین نفراتی بود که به این سازمان تازه تاسیس منتقل شد و به مدت دو سال عضو کمیسونی بود که اطلاعاتی را در مورد سوابق خدمت کارمندان نفت جمع آوری می کرد.

این اطلاعات از پرونده های پرسنلی و حقوقی کلیه کارمندان صنعت نفت برای تشکیل پرونده عضویت در صندوق بازنشستگی ضروری بود و دهدشتیان طی این مدت به همراه هیات مذکور، به کلیه مراکز صنعت نفت در تهران، آبادان، مسجد سلیمان، اهواز، آغاجاری‌، ماهشهر، گچساران، هفتکل، نفت سفید، خارک، کرمانشاه و سایر نقاط فعالیت صنعت نفت، سفر می کرد.

دهدشتیان پس از آن وظایف دیگری، از جمله آنها مسئولیت تصفیه حساب با کارمندان بازنشسته و مستعفی، ریاست حسابداری بازنشستگی و پس انداز، کارشناس سرمایه گذاری، مسئولیت امور مالی صندوق ها و نهایتا تصدی ریاست سازمان صندوق ها را بر عهده گرفت.

وی در سال ۱۳۶۲ با استفاده از طرح صندوق امانی برای کارمندان زیر ۵۰ سال، بازنشسته شد. مطلب زیر را با هم می خوانیم:

کارگران صنعت نفت در جنوب که بخش عمده نیروی کار این صنعت را تشکیل می دادند،  تا قبل از سال ۱۳۲۵ از بسیاری مزایای شغلی مانند تعطیلات آخر هفته، ساعات کاری مشخص روزانه و هفتگی و .. محروم بودند. اینها مزایایی بود که بعدا با تلاش کارگران و به موجب قانون مصوب کار به دست آمد.

این در شرایطی بود که مشابه مزایای فوق در بسیاری از کشورهای صنعتی وجود داشت و کارگران از آنها برخوردار بودند. کارگران نفت در جنوب برای به دست آوردن این مزایا، اعتصاب گسترده ای را در سال ۱۳۲۵ در سراسر مناطق نفتخیز و عمدتا در پالایشگاه آبادان به راه انداختند. این تلاش ها پس از مقاومت طولانی، به برخی موفقیت ها منجر شد.

تا این زمان ، ایران فاقد قانون کار بود، لیکن پس از این اقدام کارگران نفت، نخستین قانون کار در زمان حکومت قوام السلطنه تدوین و به مورد اجرا گذارده شد. لازم به ذکر است که این اقدام توسط کارگران صنعت نفت صورت گرفت و کارمندان در آن دخالتی نداشتند.

متعاقب انجام اصلاحات مورد درخواست کارگران، موضوع تشکیل صندوق بازنشستگی برای کارمندان صنعت نفت نیز مطرح شد که به تشکیل نخستین صندوق بازنشستگی کارمندان از دی ماه ۱۳۲۶ (ابتدای سال ۱۹۴۸) میلادی از سوی شرکت نفت سابق، منجر شد.

پیش از به وجود آمدن نخستین مقررات بازنشستگی کارمندان صنعت نفت، کارمندان مذکور از دریافت مستمری ماهانه بازنشستگی در پایان خدمت یا از کار افتادگی محروم بودند و تنها صندوقی به نام صدوق اندوخته احتیاطی (Provident Fund) وجود داشت که مانند صندوق پس اندازی بود و حتی کلیه کارمندان نیز مشمول آن بودند.

مزایایی که نخستین آیین نامه و صندوق بازنشستگی نفت برای کارمندانی که بازنشسته می شدند، در نظر گرفته بود، چندان رضایت خاطر کارمندان را فراهم نمی ساخت، با این وجود به عنوان نخستین طرح صندوق بازنشستگی کارمندان صنعت نفت درخور توجه بود.

پس از ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۳۲، آیین نامه جامع تری تدوین و پس از تصویب در شورای عالی نفت، از طرف شرکت ملی نفت ایران در زمان ریاست هیات مدیره مرحوم بیات به مورد اجرا گذاشته شد.

پس از شروع فعالیت کنسرسیوم نفت، با توجه به این که مدت قرارداد کنسرسیوم محدود بود و شرکای تشکیل دهنده صندوق کنسرسیوم می خواستند در محدوده زمانی قرارداد تعهدات خود، از جمله تعهدات مربوط به صندوق بازنشستگی کارمندان و سهم هر شرکت تشکیل دهنده کنسرسیوم مشخص باشد، مذاکرات و توافق هایی بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت های تشکیل دهنده کنسرسیوم به عمل آمد.

این مذاکرات در حالی انجام می شد که کارمندان صنعت نفت برای بهبود مزایای بازنشستگی و شرایط بازنشسته شدن، تلاش می کردند. از این رو اصلاحات قابل ملاحظه ای در مقررات آیین نامه بازنشستگی کارمندان صوت گرفت و علاوه بر آن نسبت به تشکیل صندوق پس انداز کارمندان صنعت نفت با مشارکت کارمندان و کارفرما، اقدام شد. این تصمیمات پس از تصویب، از خرداد ماه سال ۱۳۳۷ (ژوئن ۱۹۵۸) به مورد اجرا گذاشته شد.

به این ترتیب جامعیت ضوابط بازنشستگی کارمندان صنعت نفت، عملا از تاریخ مذکور (خرداد ۱۳۳۷) شروع و با تشکیل سازمان صندوق های بازنشستگی و پس انداز آغاز به کار کرد.

* در حالی که مزایایی مثل تعطیلات آخر هفته، ساعات کاری مشخص روزانه و هفتگی و .. در بسیاری از کشورهای صنعتی وجود داشت، تا قبل از سال ۱۳۲۵ ، کارگران صنعت نفت ایران از این مزایا محروم بودند.

به موجب مقررات جدید بازنشستگی در مورد کارمندان، از تاریخ تشکیل کنسرسیوم به نسبت زمانی که هر کارمند برای یک شرکت ها خدمت می کرد، انجام تعهدات به عهده آن شرکت ها بود. تایید سوابق شغلی اعم از زمان مربوط به شرکت نفت سابق و دوره ای از تاریخ ملی شدن نفت تا تشکیل کنسرسیوم، کلا بر عهده شرکت ملی نفت ایران قرار داشت.

این مقررات در زمان ریاست هیات مدیره مرحوم انتظامی به تصویب رسید و به مورد اجرا گذاشته شد. لازم به توضیح است که این صندوق منحصرا مربوط به کارمندان صنعت نفت بود و کارگران مشمول قانون کار بودند. اما چنانچه کارمندی دارای سابقه خدمت کارگری، پیش از ارتقای به کارمندی بود، این سابقه جزو خدمت وی برای بازنشستگی محسوب می شد.

ضوابط اجرایی و مقررات مصوب سال ۱۳۳۷، در حال حاضر نیز اساس و بنیاد سازمان صندوق های بازنشستگی و پس انداز و رفاه کارمندان صنعت نفت است که البته بعدها حسب ضرورت، اصلاحاتی در ضوابط اجرایی آن صورت گرفت و به مورد اجرا گذاشته شد.

برای مثال نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی که در حال حاضر بر اساس متوسط حقوق ۲۴ ماه آخر خدمت مبنای محاسبه مستمری ماهانه بازنشستگی قرار می گیرد، قبلا این گونه نبود یا در مورد صندوق پس انداز، سابقا هر ماه معادل نصف پرداختی کارمند از طرف کارفرما در صندوق به حساب کارمند واریز می شد، ولی در حال حاضر سهم پرداختی کارمند و کارفرما برابر است. به عبارتی همان مقدار که توسط کارمند به حساب صندوق واریز می شود، توسط کارفرما نیز ماهانه به صندوق پس انداز واریز می شود.

وضعیت سازمانی صندوق های بازنشستگی و پس انداز کارمندان صنعت نفت

فعالیت صندوق بازنشستگی در آغاز به کار این تشکیلات، یعنی سال ۱۳۲۶ خورشیدی (۱۹۴۸ میلادی) بسیار محدود بود و چند کارمند در حسابداری پالایشگاه آبادان وظیفه نگهداری حساب های صندوق بازنشستگی و پس انداز را عهده دار بودند.

از سال ۱۳۳۷ با تشکیل صندوق مالی صندوق های بازنشستگی و پس انداز، بلافاصله پس از تصویب مقررات اجرایی، هیاتی از طرف شرکت ملی نفت ایران و همکاری شرکت های کنسرسیوم برای رسیدگی به سوابق شغلی کارمندان تشکیل شد. این هیات که مرکب از چهار نفر بود، از طرف شرکت ملی نفت ایران و شرکت های مذکور مامور تهیه پرونده های اطلاعات مربوط به سوابق خدمت کارمندان در سراسر مناطق صنعت نفت گردید. تهیه این اطلاعات حدود دو سال تمام طول کشید و از سال ۱۳۳۹ سازمان جدید صندوق های بازنشستگی و پس انداز در تهران شروع به کار کرد.

محل استقرار سازمان ابتدا در ساختمان هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران در خیابان فرانسه بود و پس از یک سال به ساختمانی در خیابان شیراز (حافظ) منتقل شد و در سال ۱۳۴۱ به ساختمان مرکزی شرکت ملی نفت ایران، طبقه چهارم و بعدا در سال ۱۳۵۴ در ساختمانی مستقل در خیابان طالقانی کنونی روبروی ساختمان اداره مرکزی و متعاقبا به ساختمان دیگری در خیابان حافظ انتقال یافت.

از لحاظ سازمانی صندوق بازنشستگی اولیه کارمندان صنعت نفت، زیرمجموعه امور مالی شرکت بود، ولی در سال ۱۳۳۷ به سازمانی مستقل تبدیل شد و زیر نظر هیات امنای صندوق (هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران) قرار گرفت.

معمولا یکی از اعضای هیات مدیره به عنوان نماینده امنا، سرپرستی عالیه فعالیت صندوق ها را عهده دار بود که این سمت از سال ۱۳۳۷ به عهده آقایان آقاخان بختیار و متعاقبا مجید دیبا و مدت کوتاهی نیز به عهده مهندس سید صالح بنافتی بوده است.

از نطر اجرایی نیز امور مالی صندوق ها در سازمان صندوق ها و امور اداری آن در واحد امور بازنشستگی قرار داشت که وظیفه این واحد تطبیق وضع کارمندان با مفاد آئین نامه بازنشستگی بوده است.

از چند سال پیش هر دو بخش مدیریت صندوق ها در سازمان صندوق های بازنشستگی و پس انداز و رفاه کارکنان ادغام و زیر نظر هیات ردیسه صندوق ها اداره می شود که در راس آن هیات رئیسه قرار دارد…

توسعه صندوق ها و تاسیس صندوق پس انداز کارگران

با توسعه سازمان صندوق ها که به دلیل گسترش فعالیت ها آنها بود، وظایف دیگری از جمله صندوق پس انداز کارگران، به وظایف صندوق ها اضافه شد. این مورد در وظایف مرتبط به قانون کار دیده نشده و منحصر به صنعت نفت بود.

بنا به تصمیم هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران برای کارگران نیز صندوق پس اندازی تاسیس شد که هر ماه کارگران و کارفرمای مربوطه وجوهی به حساب پس انداز کارگران واریز می کردند.

وظیفه نگهداری حساب ها و مدیریت صندوق پس انداز کارگران نیز به سازمان صندوق های بازنشستگی و پس انداز کارمندان واگذار گردید.

نمودار کلی سازمان صندوق ها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

امور مالی صندوق ها، شامل حسابداری بازنشستگی و پس انداز کارمندان. حسابداری پس انداز کارگران، حسابداری مالی و دفتر اداری کل صندوق ها.
امور وام کارکنان شامل اداره وام کارمندان، اداره وام کارگران.
واحدهای ستادی شامل امور ارزیابی، امور حقوقی، امور سرمایه گذاری و سایر واحدهای مرتبط با فعالیت صندوق ها